جاجیم چیست؟

کلمه جاجیم را همه ما شنیده ایم اما شاید کمتر کسی باشد که دقیقا بداند جاجیم چیست؟

جاجیم از نظر لغوی در فرهنگ فارسی معین این گونه تعریف شده است. نوعی فرش که از نخ های رنگین پنبه ای یا پشمی بافته می شود. در بعضی از لغت نامه ها جاجیم اینطور هم تعریف شده است: نوعی فرش شبیه به پلاس که بدون پرز بوده و ضخامت آن از پلاس کمتر و نازک تر است. جاجیم پشت و رو ندارد و می توان آن را از هر دو طرف استفاده کرد. کلمه جاجیم را بعضی یک کلمه ترکی می دانند که از کلمه جی جی به معنای قشنگ و پرنقش و نگار مشتق شده است.
جاجیم بافی یک هنر دستی و جزو صنایع دستی اصیل ایرانی است که معمولا توسط زنان روستایی هر منطقه بافته می شده است. جاجیم ها در قدیم فقط توسط پشم گوسفندان و بعد از ریسیدن و رنگ کردن پشم ها با رنگهای طبیعی که از گیاهان به دست آمده بودند ساخته می شدند اما امروزه پشم گوسفندان مثل قدیم در دسترس نیست و جاجیم ها با نخ یا الیاف های مصنوعی هم بافته می شوند.
اما عمده مواد اولیه جاجیم، هنوز هم پشم است. جاجیم ها ممکن است در چند تکه بافته شده و بعد به هم متصل شوند.

جاجیم چیست؟ چگونه بافته می شود؟

برای اینکه بتوانیم هنرهای بومی را حفظ کنیم اول باید آنها را خوب بشناسیم. پس بهتر است ابتدا بدانیم جاجیم چیست؟ و چگونه بافته می شود.

مراحل بافت جاجیم به شکل افقی روی دستگاهی به عرض ۲۵ تا ۴۵ سانتیمتر بوده که به شکل طولی تا انتها بافته شده و سپس از قسمت طول به هم دوخته می شوند. طول جاجیم می تواند بنا بر سلیقه بافنده و کاربردی که برای آن در نظر دارد متفاوت باشد. روش بافت جاجیم ساده است و به اصطلاح به شکل دووری بافته می شود. به این معنی که در ابتدا تارهای رو، در بالا قرار می گیرند و سپس در مرحله بعد تارهای زیر در بالا قرار می گیرند و در هر دو مرحله، پود از بین چله ( تار ) عبور می کند. پودها در جاجیم تاثیری در ساخت نقوش ندارند و صرفا تارهای رنگی هستند که نقوش جاجیم را ساخته و شکل می دهند.
نقش های جاجیم غالبا به صورت راه راه است و نقش های آن به اصطلاح محرمات نام دارد که بافنده با الهام از شکل گلها و گیاهان طرح آنها را پیاده می کند. در این طرح ها معمولا رنگهای سبز، آبی، قرمز و سیاه بیشتر به چشم می خورند.

انواع جاجیم

بافت جاجیم در اکثر مناطق روستایی ایران مرسوم است و تنها تفاوت جاجیم های ایرانی در نوع نقش و نگارهای به کار رفته و یا تفاوت در نوع نخ و رنگ آنهاست.
جاجیم تا انتها روی یک دار افقی قرار می گیرد و می تواند به شکل چهارخانه یا سایر نقوش مربعی، راه راه، شطرنجی، زیگزاگی و غیره بافته شود.
جاجیم در دو نوع ساده و گل دار بافته می شود. جاجیم ساده یک نوع جاجیم بوده که هیچ نقش و نگاری ندارد و فقط از یک دسته تار بافته می شود و به نام جاجیم موج هم شناخته می شود.
جاجیم گل دار یا منقوش نوع دیگری از جاجیم است که دو دسته تار جداگانه دارد که در تارهای رویی آن گل ها یا نقش و نگارهایی موجود است و تارهای زیرین ساده و بی نقش هستند.
جاجیم از لحاظ موادی که برای بافت آن به کار می رود به چند دسته تقسیم می شود:
– جاجیم پشمی که از نخ پشمی که از پشم گوسفندان به دست آمده بافته می شود.
– جاجیمی که تار آن از نخ پنبه ای و پود آن از نخ پشمی است و به جاجیم پشم و پنبه معروف است.
– جاجیمی که تار آن از نخ پنبه ای و پود آن از نخ ابریشمی است و به جاجیم ابریشم و پنبه معروف است.
– جاجیمی که هم تار و هم پود آن از ابریشم بوده و به آن جاجیم ابریشم در ابریشم هم می گویند.

کاربردهای جاجیم چیست؟

جاجیم ها در قدیم استفاده های کاربردی تری داشتند و امروزه بیشتر جنبه تزئینی و زیبایی پیدا کرده اند و خانم های باسلیقه ممکن است برای زیبایی منزلشان از آنها برای روانداز مبل یا میزناهارخوری یا میز اوپن آشپزخانه استفاده کنند. جاجیم به علت رنگارنگ بودنش می تواند یک ترکیب زیبا از رنگهای زنده و جذاب با فضای شما بسازد و به خانه شما روح و سرزندگی سرازیر کند. امروزه از پارچه های جاجیم بافت برای ساخت کیف و ساک هم استفاده می شود.
اما در گذشته جاجیم برای قشنگی نبود. زنان روستایی جاجیم را می بافتند تا از آنها برای یک روانداز زمستانی استفاده کنند. جاجیم در قدیم یک نوع لحاف، یک رختخواب پیچ ، یک پرده برای جلوی چادر عشایر ، یک روانداز برای کرسی ها و حتی گاهی یک زیرانداز هم محسوب می شد. تا قبل از اینکه چیزی به شکل پتو و لحاف به طور کنونی مرسوم شود بسیاری از چادرنشینان و قبایل تنها از جاجیم برای گرم کردن خودشان در زمستان استفاده می کردند. موقع کوچ که می شد عشایر همین پارچه های روانداز را به شکل بقچه برای بسته بندی و حمل وسایل و کالاهایشان هم استفاده می کردند.

وقتی استفاده از کرسی های زغالی کمتر شد جاجیم هم کم کم رو به فراموشی رفت ولی هنوز هم در خیلی از دهات و مناطق روستایی و عشایری، به عنوان رواندازی برای کرسی استفاده می شود. جاجیم در قدیم حتی به شکل یک کت یا بالاپوش برای گرم کردن بدن هم استفاده می شد و در جهاز نوعروسان حتما یک یا چند جاجیم به عنوان چشم روشنی دیده می شد که همواره یک یادگار با ارزش از زمان عروسی هر زن روستایی بود.

خاله رحیمه پرچمدار بافت جاجیم در گلستان

حالا که فهمیدیم جاجیم چیست و چگونه بافته می شود می دانیم که جاجیم نمایانگر فرهنگ و سنت های قدیم ماست. جاجیم بافی تقریبا در تمام ایران مانند خراسان، فارس، آذربایجان، لرستان، کردستان و همدان بافته می شده است و در بسیاری از این مناطق هنوز هم به همان شکل قدیم بافته شده و این هنر بومی حفظ شده است.
در استان گلستان هم هنر جاجیم بافی از گذشته های دور وجود داشته است و خاله رحیمه که ۷۲ سال سن دارد هنوز هم جاجیم های زیبایی می بافد که بسیار زیبا و باارزش هستند و پر از رنگها و نقوش جذاب و گیرا هستند. خاله رحیمه را می توان پرچمدار جاجیم در گلستان نامید. این زن هنرمند، جاجیم بافی را از مادر و مادرشوهر خود یاد گرفته و سالهاست به این کار اشتغال دارد تا جاییکه توانسته به ششصد زن دیگر هنر خودش را آموزش بدهد و بی شک نقش بزرگی در انتقال و حفظ این هنر بومی در استان گلستان داشته و دارد. جاجیم های خاله رحیمه مهر اصالت یونسکو را دریافت کرده اند و ما در انجیلو مفتخریم که می توانیم این هنر زیبا و بومی را از این استان و از روستایی به نام زیارت در نزدیکی گرگان، به تمام ایران معرفی کنیم و قدمی برای زنده ماندن این نوع هنرهای زیبا و اصیل ایرانی برداشته باشیم.
نمی دانم چقدر به اینکه به دوستان و آشنایان خود هدایای خاص و متفاوتی بدهید اعتقاد دارید. جاجیم می تواند یک هدیه ماندگار و با ارزش باشد که می تواند نشان دهنده اهمیت دادن شما به اصالت و فرهنگ و هنر نیز باشد. جاجیم می تواند یک هدیه شیک و زیبا برای دوستانی باشد که در خارج از کشور ساکن هستند. شما با خرید این جاجیم ها علاوه بر اینکه به زیبایی منزل یا محیط زندگی خود می افزایید، می توانید با ما در ساخت زنجیره ارزشی که به حفظ هنرهای بومی کمک می کند، سهیم باشید. برای خرید جاجیم های زیبای خاله رحیمه به فروشگاه ما در بخش صنایع دستی بروید.

امیدواریم این مقاله به شما کمک کرده باشد تا این هنر بومی و ارزشمند کشورمان را بهتر بشناسیم و این بار  برای سوال جاجیم چیست؟ جواب خوبی داشته باشیم.